Wat is een ecosysteem?

Eén derde van onze aarde is dusdanig gedegradeerd dat er niks meer groeit (bron: MaatschapWij). In de afgelopen 27 jaar zijn we meer dan 75 procent van alle insecten kwijtgeraakt. Het belang van een evenwichtig ecosysteem is groter dan ooit. Als we op dezelfde voet doorgaan, zou dit namelijk betekenen dat het over 60 jaar gedaan is met onze voedselproductie.

Hoe werkt het ecosysteem? 
Hoe ontwikkelt een ecosysteem zich? 
Welke planten en dieren leven er in een ecosysteem? 
Ecosysteem beschermen en behouden
Economische en culturele waarden 

Hoe werkt het ecosysteem?

Een ecosysteem is een complexe, levende omgeving waarin verschillende organismen een wisselwerking met elkaar aangaan en van elkaar afhankelijk zijn om te overleven. In dit systeem werken zowel de biotische (levende) als abiotische (niet-levende) elementen in harmonie samen, om een gezond en evenwichtig milieu te creëren.

Een ecosysteem bestaat uit verschillende soorten organismen, die elk hun eigen rol spelen in de ondersteuning van het geheel. Planten zijn bijvoorbeeld de primaire producenten in een ecosysteem. Zij produceren voedingsstoffen via fotosynthese, die worden geconsumeerd door herbivoren zoals insecten en dieren. Deze herbivoren worden op hun beurt gegeten door carnivoren. Hierdoor ontstaat er een voedselketen.

Hoe ontwikkelt een ecosysteem zich?

De ontwikkeling van een ecosysteem noemen we ook wel ‘ecologische successie’. We hebben het dan over de geleidelijke veranderingen in de samenstelling en structuur van een ecosysteem na verloop van tijd.

Ecologische successie begint meestal op een kale of verstoorde locatie, zoals een recentelijk verbrand bos of een door menselijke activiteit aangetaste omgeving. Deze successie kent twee hoofdtypen: primaire successie en secundaire successie.

Primaire successie

Primaire successie treedt op wanneer een ecosysteem zich vormt op een volledig nieuw en onbewoond terrein, zoals een pas gevormd eiland of een stuk rots. In het begin zijn er weinig tot geen bodemvormende organismen of voedingsstoffen aanwezig. Pionierssoorten, zoals korstmossen en mos, kunnen zich vestigen op de beschikbare oppervlakken en beginnen met het afbreken van rotsen om bodem te vormen. Na verloop van tijd, met de opeenhoping van organisch materiaal en de kolonisatie van planten en dieren, wordt de bodem vruchtbaarder en ontstaan er verschillende stadia van successie. Uiteindelijk ontstaat er zo een gemeenschap van organismen die het ecosysteem in evenwicht houden.

Secundaire successie

Secundaire successie vindt plaats op een terrein dat al eerder een ecosysteem heeft gehad, maar dat door verstoring is veranderd. Dit kan bijvoorbeeld optreden na bosbranden, overstromingen of menselijke activiteit, zoals landbouw of houtkap. In dit geval is er meestal al een bodem aanwezig, evenals zaden, wortelstokken en andere organismen die kunnen helpen bij de successie.

Tijdens ecologische successie verandert niet alleen de samenstelling van soorten, maar ook de structuur en functie van het ecosysteem. De aanwezigheid van bepaalde planten en dieren kan veranderingen teweegbrengen in de bodemgesteldheid, watercyclus, voedingsstoffenkringloop en andere ecologische processen.

Welke planten en dieren leven er in een ecosysteem?

Welke planten en dieren er in een ecosysteem voorkomen, hangt af van verschillende factoren. Voorbeelden hiervan zijn de geografische locatie, het klimaat en de beschikbaarheid van hulpbronnen. Hieronder beschrijven we de algemene categorieën van organismen die in bijna alle ecosystemen voorkomen; elke soort is van belang.

Producenten

Producenten zijn de planten, algen en sommige bacteriën die in staat zijn om via fotosynthese organisch materiaal te produceren. Zij vormen de basis van de voedselketen, door zonlicht om te zetten in chemische energie. Voorbeelden van producenten zijn gras, bomen, zeewier en fytoplankton.

Consumenten

Consumenten zijn de dieren en andere organismen die afhankelijk zijn van andere organismen voor hun voedsel. Ze zijn te verdelen in verschillende categorieën, op basis van hun voedingsbronnen:

• Herbivoren: voeden zich uitsluitend met plantaardig materiaal, zoals konijnen, herten en vlinders.

• Carnivoren: voeden zich met andere dieren. Ze kunnen onderscheiden worden in primaire carnivoren (voeden zich rechtstreeks met herbivoren) en secundaire en tertiaire carnivoren (voeden zich met andere carnivoren).

• Omnivoren: deze hebben een gevarieerd dieet en voeden zich zowel met plantaardig materiaal als met dieren. Voorbeelden zijn mensen, beren en varkens.

• Detritivoren: voeden zich met dood organisch materiaal, zoals aaseters en sommige wormen en kevers.

• Decomposteerders: dit zijn bacteriën, schimmels en andere micro-organismen die verantwoordelijk zijn voor het afbreken en recyclen van organisch materiaal tot anorganische stoffen (kleine moleculen die geen energie bevatten). Ze spelen een cruciale rol in het vrijmaken van voedingsstoffen en het afbreken van dood materiaal.

Predatoren en prooidieren

Predatoren spelen een belangrijke rol in het regelen van populaties binnen een ecosysteem. Dit zijn dieren die andere dieren actief opjagen en doden voor voedsel. Prooidieren zijn de dieren die worden opgejaagd en gegeten door predatoren. Ze hebben vaak aanpassingen ontwikkeld ter bescherming, zoals camouflage en schutkleuren, en ze zijn meestal snel.

Ecosysteem beschermen en behouden

Het beschermen en behouden van het ecosysteem is cruciaal voor het behoud van onze planeet, het voortbestaan van soorten en onze gezondheid. 

De rol van menselijke activiteiten

Menselijke activiteiten hebben een aanzienlijke invloed op onze ecosystemen. De activiteiten hebben een cascade-effect; dat wil zeggen dat één gebeurtenis een negatief effect heeft op een andere, en er dus een soort kettingreactie ontstaat. Hierdoor wordt de stabiliteit en veerkracht van het ecosysteem aangetast. De grootste schade die we met menselijke activiteiten aanrichten:

• Het verlies van habitats en de afname van biodiversiteit door ontbossing;

• Klimaatverandering door industriële vervuiling en uitstoot van broeikasgassen;

• Verstoring van mariene ecosystemen en bedreiging van vispopulaties door overbevissing;

• Vervuiling van waterwegen en de vernietiging van bodemvruchtbaarheid door bijvoorbeeld het gebruik van pesticiden en kunstmest;

• Vermindering van groene ruimtes en verstoring van natuurlijke habitats door verstedelijking;

• Overmatig watergebruik en watervervuiling; dit heeft negatieve gevolgen voor zoetwaterbronnen;

• Verstoring van inheemse populaties door de introductie van invasieve soorten;

• Lucht- en watervervuiling en vernietigde landschappen door mijnbouwactiviteiten.

Duurzame ontwikkeling is essentieel: menselijke activiteiten moeten plaatsvinden op een manier die voldoet aan de behoeften van het heden. Hieronder valt het duurzaam beheer van natuurlijke hulpbronnen, om overexploitatie en uitputting te voorkomen. Dit realiseren we met verantwoord gebruik van water, bodem, bossen, visbestanden en andere natuurlijke hulpbronnen. Ook het verminderen van afvalproductie, het bevorderen van recycling en het verminderen van de consumptie van niet-hernieuwbare hulpbronnen zijn belangrijke aspecten voor het behoud van het ecosysteem.

Klimaatverandering en milieuvervuiling

Klimaatverandering veroorzaakt verschuivingen in temperatuur- en neerslagpatronen en een wereldwijde afname van biodiversiteit. Dit heeft directe gevolgen voor de levenscyclus en het gedrag van planten en dieren. Door de wisselingen in temperatuur en neerslag kunnen er verschuivingen plaatsvinden in de bloei van planten. Ook raken voedselbronnen verstoord en is er sprake van verlies van habitats zoals bossen, koraalriffen en wetlands.

Hierdoor worden planten en dieren gedwongen om te migreren of zich aan te passen. Als er geen geschikt leefgebied meer is leidt dit uiteindelijk tot verstoorde voedselketens en uitsterving.

Door de verschuiving in temperatuur- en neerslagpatronen, verandert ook het jaarlijkse smeltproces van sneeuw en ijs. Dit heeft invloed op rivieren en hun stromingspatronen, wat weer gevolgen heeft voor de voortplanting van vissen en de beschikbaarheid van water voor andere organismen.

Om het negatieve effect op de ecosystemen te verminderen, is het van belang dat we broeikasgasemissies verminderen, hernieuwbare energiebronnen bevorderen en habitats beschermen en herstellen.

Hoe kunnen we de biodiversiteit vergroten?

Om ecosystemen te behouden, is het vergroten van de biodiversiteit essentieel. En vice versa! Met het vergroten van de biodiversiteit creëren we veerkrachtigere ecosystemen die beter in staat zijn om zich aan te passen aan veranderingen, zoals klimaatverandering. Biodiversiteit ondersteunt de bestuiving van gewassen, wat essentieel is voor voedselproductie. Het draagt bij aan de regulering van klimaat, water en bodemgezondheid.

 Met onderstaande maatregelen vergroten we de biodiversiteit en helpen we onze ecosystemen.

• Natuurbehoud. Beschermde gebieden zoals nationale parken, natuurreservaten en mariene beschermde gebieden, bieden een veilige haven voor bedreigde soorten. De gebieden zorgen voor het behoud van ecologische processen en maken wetenschappelijk onderzoek en milieueducatie mogelijk.

• Duurzaam landgebruik. Het verminderen van ontbossing, de toepassing van agro-ecologische methoden en het voorkomen van overbegrazing, zijn voorbeelden van duurzaam landgebruik. Hiermee verminderen we erosie, beschermen we waterbronnen en behouden we habitats.

• Bescherming van waterbronnen. Gezonde waterbronnen, zoals rivieren, meren en wetlands, zijn cruciaal voor het ecosysteem. Daarom moeten we watervervuiling verminderen, waterrijke ecosystemen beschermen en duurzaam watergebruik bevorderen.

• Bevordering van inheemse soorten. Inheemse soorten, van origine uit de betreffende klimaatregio, spelen een belangrijke rol in de voedselketens en de gezondheid van ecosystemen. Met het herstellen van inheemse habitats en het gebruik van inheemse soorten in herbebossings- en herstelinspanningen, versterken we de biodiversiteit.

• Beheer invasieve soorten. Soorten die zich buiten hun oorspronkelijke verspreidingsgebied hebben gevestigd, kunnen hier aanzienlijke schade toebrengen door invasief gedrag. Hiermee concurreren ze natuurlijke soorten weg. Het beheersen en beperken van deze verspreiding is daarom van belang om de inheemse biodiversiteit en de ecologische balans te behouden.

• Klimaatverandering vormt een ernstige bedreiging voor ecosystemen over de hele wereld. Om ecosystemen tegen de gevolgen hiervan te beschermen, is vermindering van broeikasgasemissies en het bevorderen van aanpassingsmaatregelen noodzakelijk. Denk aan het behoud en herstel van koolstofrijke ecosystemen zoals bossen en wetlands, maar ook veengebieden. In veengebieden ligt namelijk nog 10 keer meer CO2 opgeslagen per hectare dan in de Amazone.

Economische en culturele waarden

Niet alleen zijn ecosystemen belangrijk voor de biodiversiteit en de levensvatbaarheid van alle organismen op aarde; ze hebben ook een economische en culturele functie.

Economische waarden

Ecosystemen bieden een verscheidenheid aan natuurlijke hulpbronnen zoals hout, water, mineralen, geneeskrachtige planten en voedsel. Deze hulpbronnen zijn essentieel voor de lokale economie en voorzien in onze basisbehoeften en het levensonderhoud. Daarnaast heeft het een positief effect op onze geestelijke gesteldheid; iets dat meer dan welkom is in de hectiek van onze maatschappij.

Landschappelijke schoonheid met een hoge biodiversiteit, trekt toeristen aan. Toerisme in natuurlijke omgevingen kan lokale economieën stimuleren met werkgelegenheid in de horeca, gidsdiensten en ambachtelijke producten. Zo blijven mensen genieten van de schoonheid en diversiteit van de natuur.

Rivieren, meren en landbouwgebieden leveren middelen voor visserij en landbouw. Deze sectoren vormen belangrijke economische activiteiten voor gemeenschappen die hiervan afhankelijk zijn voor hun inkomsten en voedselvoorziening.

Culturele waarden

Ecosystemen spelen een centrale rol in de culturele identiteit van gemeenschappen. Ze bevatten vaak traditionele kennis over het gebruik van planten, dieren en landschappen voor voedsel, medicijnen, ambachten en spirituele doeleinden. Deze kennis wordt van generatie op generatie doorgegeven en versterkt de culturele banden met het ecosysteem. In sommige landen hebben ecosystemen ook een spirituele en religieuze betekenis voor lokale gemeenschappen. Ze worden beschouwd als heilige plaatsen, waar ceremonies, rituelen en tradities worden uitgevoerd. Het behoud van het ecosysteem is hier dus essentieel voor het behoud van de spirituele en religieuze praktijken.

De diversiteit aan flora, fauna en landschappen heeft een intrinsieke waarde voor de lokale cultuur. Dit dient als inspiratiebron voor kunst, muziek, literatuur en andere vormen van culturele expressie. Ze vormen ook het decor voor festivals, feesten en sociale bijeenkomsten, die mensen met elkaar verbinden.

Conclusie

Het behoud en duurzaam beheer van ecosystemen is dus niet alleen van ecologisch belang, maar ook van grote waarde voor de economie en cultuur. Om de aarde als ecosysteem weer in balans te krijgen, moeten we de hand in eigen boezem steken. Tenslotte kan de natuur zonder ons, maar wij niet zonder de natuur.

“In Nederland is 85% van de biodiversiteit verdwenen. Elk organisme is van waarde; je kunt dus wel beredeneren dat ons ecosysteem rijp is voor de intensive care.”
Ronald Kusters, Ambassadeur ‘groene en gezonde leefomgeving’ bij Vebego Groen

Om onze ecosystemen te beschermen en behouden is een aanpak nodig waarbij duurzame ontwikkeling, verantwoord beheer van natuurlijke hulpbronnen, klimaatactie en bevordering van biodiversiteit centraal staan. Onze werkwijze binnen de groenvoorziening is gericht op kwaliteit, met hart voor onze planeet. Benieuwd naar de maatregelen die wij treffen om de biodiversiteit een boost te geven en planten en dieren een helpende hand te bieden? Neem contact op voor meer informatie.